می‌گویند پنجره، چشم خانه است و این تعبیر زیبا و درستی است. پنجره درست مانند چشم واقعی، به چهرۀ ساختمان زیبایی می‌دهد و به فضای درون آن نور می‌بخشد. جایگاه و کاربرد پنجره نه فقط برای ساختمان، بلکه از لحاظ فرهنگی هم دارای اهمیت است. تا جایی که در طول تاریخ اقوام و تمدن‌های مختلف، پنجرۀ خانه‌ها و ساختمان‌های خود را طوری ساخته و اجرا می‌کردند که تا حدودی بازتاب‌دهندۀ سلیقه و باور عمومی‌شان باشد.
در حقیقت پنجره‌های یک ساختمان بیشتر نمایان‌گر سلیقه، فرهنگ و حتی باورهای طراح یا صاحب آن است و کمتر وابسته به عوامل پیرامونی دیگر است. البته توصیه می‌شود هنگام انتخاب پنجرۀ خانه به شرایط آب و هوایی، میزان و جهت تابش آفتاب، جهت و شدت وزش باد و … هم توجه کنید.
پنجره‌های بلند و قدی
این پنجره‌ها بی‌شک هر فضایی را دل‌باز و روشن می‌کنند. پنجره‌های قدی ابتدایی‌ترین وظایف پنجره را به بهترین شکل انجام می‌دهند:
- ایجاد گسترۀ دید وسیع به محیط خارج از خانه
- اجازۀ ورود نور طبیعی به فضای داخلی
- امکان گردش و تهویۀ هوا به شکل مناسب
اگر برای خانۀ خود به دنبال مدل پنجره مدرن هستید، از پنجره‌های بلند و قدی غافل نشوید. ابن پنجره‌ها به قدری در زیبایی بصری اتاق تاثیر می‌گذارند که نیاز به عامل تزئینی جداگانه‌ای ندارند. پرده‌ای که برای این پنجره‌ها استفاده می‌شود معمولا تک‌رنگ و ساده است.
باید توجه داشته باشید زیبایی و جلوۀ پنجرۀ قدی زمانی به چشم می‌آید که جلوی آن‌ها با مبلمان و وسایل دیگر گرفته نشود. به همین دلیل چنین پنجره‌هایی بیشتر مناسب فضاهای بزرگی هستند که امکان خالی گذاشتن جلوی پنجره در آن‌ها میسر است؛ در غیر این صورت بیشتر آشفتگی و خفقان بصری ایجاد شده و جلوۀ پنجره از بین می‌رود.
البته انتخاب این مدل پنجره برای خانه‌های مسکونی و حتی ساختمان‌های اداری همیشه گزینۀ مناسبی نیست. اگر ساختمان در منطقه‌ای قرار دارد که از تابش مستقیم و گرم آفتاب برخوردار است، یا باید از پنجره‌های کوچکتر استفاده کرد یا برای پنجره‌های قدی سایبان و آفتاب‌گیر تعبیه کرد.
پنجره‌های قدی دید شما را نسبت به فضای بیرون باز می‌گذارند. این موضوع زمانی که ساختمان چشم‌انداز زیبایی داشته باشد بسیار عالی است. اما اگر دید ساختمان به فضای بسته، محدود و نازیبا باشد احتمالا آزاردهنده می‌شود.
پنجره‌های قدی نیاز ساکنین را به نور مصنوعی و لامپ‌های الکترونیکی کمتر می‌کنند، زیرا در طول روز تقریبا تمام زوایای فضای داخلی با نور طبیعی روشن می‌شود. اما اتلاف حرارتی این پنجره‌ها بالاست. البته این مشکل با استفاده از پروفیل‌های استاندارد و شیشۀ دوجداره تا حد زیادی قابل کنترل است.
پنجره با شیشه‌های رنگی
این مدل پنجره با سال‌های کودکی بسیاری از ما گره خورده است. استفاده از پنجره با شیشه‌های رنگی در معماری ایران سابقۀ طولانی دارد، اما چندین سال است که جز برای فضاهای داخلی و دیوارهای جداکننده از آن‌ها استفاده نمی‌شود.
این پنجره‌ها طیف‌های مختلف رنگی را وارد فضای داخلی می‌کنند. نور و رنگ دو عامل شادی‌بخش و نشاط‌انگیز هستند که خصوصا در زندگی شهری و ماشینی امروزی می‌توانند تا حدودی آرامش خاطر ایجاد کنند.
پنجره‌هایی که شیشۀ رنگی دارند به ایجاد و حفظ زیبایی شهری هم کمک می‌کنند. امروزه کافه‌ها، رستوران‌ها، موزه‌ها و فروشگاه‌هایی را می‌بینیم که برای پنجره‌ها از شیشۀ رنگی استفاده کرده و با چند گلدان طبیعی کوچک، زیبایی آن را دوچندان کرده‌اند. خوب است استفاده از چنین پنجره‌هایی دوباره جایگاه خود را در فضاهای مسکونی پیدا کنند.
از آن‌جا که معماری ایرانی از بیهودگی پرهیز می‌کند، شیشه‌های رنگی به غیر از زیبایی به عنوان فیلتری در برابر اشعۀ تندوتیز آفتاب هم عمل می‌کرده است. به همین دلیل اغلب خانه‌هایی که در آن‌ها از شیشۀ رنگی استفاده می‌شده، در مناطق مرکزی و گرم ایران قرار داشته‌اند..
شاید تنها ایرادی که به این پنجره‌ها وارد است این باشد که اگر زمانی به نور طبیعی و غیررنگی نیاز باشد، باید پنجره را کامل باز کرد. از طرف دیگر این شیشه‌ها در مجاورت قاب‌های چوبی جلوۀ بهتری دارند که همین امر هزینۀ اجرا و نگهداری از آن‌ها را بالا می‌برد.
پنجره با اشکال هندسی مختلف
معمولا عادت داریم پنجره‌ها را به صورت مربع یا مستطیل ببینیم. این امر به قدری جاافتاده است که کمتر کسی برای مدل پنجره خانه های مسکونی به پنجره‌های گرد یا حتی شش‌ضلعی فکر می‌کند.
پنجره‌هایی با قاب‌های مثلثی یا چندضلعی پنجره مدرن محسوب شده و حال‌وهوای ساختمان را از درون و بیرون متفاوت می‌کنند. امکان ندارد کسی از جلوی ساختمانی با پنجره‌های این‌چنینی رد شود و توجه‌اش به آن‌ها جلب نشود.
پنجره‌های کشویی یا ریلی
پنجره‌های کشویی یا ریلی همان پنجره‌هایی هستند که به صورت افقی و با کشیده شدن روی ریل باز و بسته می‌شوند. پنجره‌های تک‌ریل اجازۀ باز شدن فقط به یکی از دو لنگه را می‌دهند و لنگۀ دیگر ثابت است. اما در پنجره‌های دوریلی ممکن است هر دو لنگه به طرف چپ یا راست کشیده شده و باز شوند.
این پنجره‌ها بیشتر مناسب اتاق‌های کوچکی است که شخص نمی‌خواهد لنگه‌های بازشدۀ پنجره فضایی را در داخل اتاق اشغال کنند. همچنین باز کردن این پنجره‌ها هنگامی که پرده‌ها بسته هستند هم راحت است و مشکلی ایجاد نمی‌کند.
عمده‌ترین ایراد پنجره‌های کشویی این است که نمی‌توان آن‌ها را به خوبی پنجره‌های دیگر از لحاظ اتلاف انرژی و ورود سروصدا عایق کرد؛ زیرا وجود ریل‌ها از کیفیت کار کم می‌کند.
چه متریالی برای چارچوب پنجره وجود دارد؟
چارچوب پنجرۀ خانۀ مسکونی معمولا از جنس چوب یا فلز کار می‌شود. البته همین چوب و فلز هم انواع مختلفی دارد که دارای کیفیت، قیمت و ظاهر متفاوتی هستند.
پنجره‌ها از لحاظ مصالح قاب به این سه دسته تقسیم می‌شوند:
- پنجره‌های چوبی
- پنجره‌های فلزی(آهنی و آلومینیومی)
- پنجره‌های کامپوزیت( فایبر گلاس، PVC و UPVC)
پنجره با قاب چوبی
چوب اولین ماده‌ای است که انسان برای ساخت در و پنجره از آن استفاده کرده است، به همین دلیل مدل پنجره هایی که قاب چوبی دارند حس نوستالژیک و دلنشینی ایجاد می‌کنند. تکنولوژی فرآوری و تهیۀ چوب برای مصارف ساختمانی مانند هر حوزۀ دیگری همواره در حال رشد بوده است و امروزه کارآیی و کیفیت محصولات چوبی قابل مقایسه با دهه‌های پیشین نیست. پنجره با قاب چوبی حس نزدیکی به طبیعت را القاء می‌کند و همچنین دارای مزایای زیر است:
- طول عمر بالا
- قابل شستشو
- قابلیت ساخت به صورت دوجداره
- عایق در برابر صدا
- قابل استفاده بدون نیاز به رنگ
- نصب و تعویض آسان
- عایق حرارت
پنجره با قاب فلزی
برای ساخت چارچوب پنجره‌های فلزی معمولا از آهن یا آلومینیوم استفاده می‌شود. این قاب‌ها طرح‌ها و شکل‌های مختلفی دارند، اما تنوع گسترده‌ای در آن‌ها دیده نمی‌شود. باید توجه داشت که قاب‌های فلزی در برابر اتلاف انرژی عایق نیستند. هرچند می‌شود برای آن‌ها از شیشۀ دوجداره استفاده کرد اما در نهایت ممکن است به استاندارد دلخواه نرسند.
این قاب‌ها در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی آسیب‌پذیر هستند. اگر ضربۀ محکمی به قاب آلومینیومی وارد شود، باعث ایجاد تورفتگی خواهد شد که قابل تعمیر نیست و قاب باید به صورت کلی تعویض شود.
مجموع این دلایل سبب شده قاب‌های فلزی محبوبیت و مورد استفادۀ کمتری داشته باشند.
پنجره با قاب کامپوزیت (ترکیبی)
کامپوزیت‌ها محصولات شیمیایی و مصنوعی هستند، به همین دلیل جزو مصالح مدرن به حساب می‌آیند که با توجه به نیاز انسان امروزی طراحی و تولید شده‌اند. چارچوب‌های کامپوزیتی در حال حاضر به صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند.
کامپوزیت فایبرگلاس یا پلیمری یکی از مواد پرکاربرد در این زمینه است. فایبر گلاس، کامپوزیتی از الیاف شیشه با مواد پلیمری است که در ساخت آن از پشم شیشه به عنوان ماده تقویت‌کننده و از مواد پلیمری به عنوان مواد زمینه استفاده می‌شود.
از ویژگی‌های چارچوب فایبرگلاس می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- وزن بسیار کم
- عدم نیاز به تقویت فلزی
- استحکام بالا
- عایق صوتی و حرارتی بسیار مطلوب
- مقاوم در برابر اشعۀ ماوراء بنفش خورشید
- مقاوم در برابر فشار ناشی از زلزله
- عدم ایجاد صدا به هنگام وزش باد و طوفان
- ضریب ایمنی بالا در برابر سرقت
- قابل تولید در رنگ‌های متنوع و دلخواه
- باز و بسته شدن آسان به علت انبساط بسیار کم
نوع دیگر چارچوب‌های کامپوزیتی از جنس PVC و UPVC هستند. PVC ها نسبت به UPVCها مواد سخت‌تری هستند و تحمل دمای کمتری دارند. از خصوصیات این قاب‌ها به موارد زیر اشاره می‌کنیم:
- قابلیت شستشوی آسان
- عایق صدا و حرارت
- ضداشتعال و حریق
- ضدالکتریسیته
- نیاز نداشتن به رنگ‌آمیزی
- قیمت مناسب
برای انتخاب مدل پنجره خانۀ مسکونی، چه موارد دیگری اهمیت دارند؟
همان‌طور که در ابتدای این مطلب گفته شد، پنجره بخش بسیار مهمی در ساختمان است. پنجره راه ارتباطی افراد داخل ساختمان با فضای بیرون است. از طرف دیگر، تصور ساختمانی بدون پنجره حتی برای عابرین و افرادی که از بیرون به آن نگاه می‌کنند هم بسیار ناخوشایند و حتی هراس‌انگیز است.
پس متوجه می‌شویم انرژی و زمانی که صرف انتخاب مدل پنجره درست و تعبیۀ آن می‌شود، هدر نمی‌رود و ارزشش را دارد.
برای آن‌که پنجره در بهترین قسمت ممکن قرار بگیرد، باید جهت وزش باد غالب و زاویۀ تابش آفتاب مد نظر قرار بگیرد. اگر پنجره در دیواری کار شود که هوا در اطراف آن راکد است، نمی‌تواند نقش پررنگی در تهویۀ هوای داخل اتاق داشته باشد. از طرف دیگر آفتاب زیاد یا کم، هر دو باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود.
پنجره‌ها باید در قسمت‌هایی کار شوند که کمترین اشراف را به پنجرۀ همسایه‌ها داشته باشند؛ به این شکل حریم خصوصی هر دو طرف بهتر حفظ می‌شود.
استفاده از شیشه‌های رفلکس یا آینه‌ای مدتی برای پنجره‌های مدرن به کار می‌رفت. این شیشه‌ها از فضای بیرون و در طول روز به صورت آینه عمل می‌کنند و اجازه نمی‌دهند افرادی که بیرون از ساختمان هستند به داخل آن دید داشته باشند. این کارآیی مثبت و مناسبی است، اما توصیه می‌شود خصوصا در فضای شهری از انواع ساده و غیررنگی آن استفاده شود. زیرا این شیشه‌های رنگی برخلاف پنجره‌های رنگی با تم سنتی، جلوۀ چندان دلچسبی ندارند.
یک پنجره هرقدر ماهرانه و خلاقانه طراحی و اجرا شده باشد، به پردۀ مناسب هم نیاز دارد. انتخاب پرده باید به شکلی باشد که زیبایی پنجره را نمایش دهد، هنگام لزوم جلوی دید از بیرون و آفتاب شدید را بگیرد و البته با دکوراسیون داخلی هم هماهنگ باشد. یک پنجرۀ زیبا اگر با پردۀ نامناسب همراه شود، جلوۀ عالی نخواهد داشت.